آشنایی با انواع دارایی نامشهود و نحوه ارزش گذاری دارایی نامشهود

همواره ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود یکی از مشکلات مهم پیش روی شرکت‌های نوپای کشور بوده است، زیرا متولی و ساز و کار رسمی برای ارزش‌گذاری این دارایی در کشور وجود نداشت. در این مطلب قصد داریم تا در ابتدا با انواع دارایی نامشهود آشنا شده و سپس به شرح نحوه ارزش گذاری دارایی های نامشهود بپردازیم.

شرکت های نوپا عمدتا برای توسعه کسب‌وکار خود نیاز به سرمایه در گردش دارند و برای حل این معضل دست به دامان بانک‌ها می‌شوند. در کشورهای توسعه یافته معمولا بانک‌ها دارایی‌های نامشهود شرکت‌ها را به عنوان ضمانت قبول می‌کنند و در ازای این دارایی سرمایه در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهند.

اما در کشور ایران به دلیل آنکه دارایی‌های نامشهود به رسمیت شناخته نشده است، بانک‌ها با شرکت های نوپا مانند سایر مشتریان خود برخورد کرده و طلب وثایق سنگین ملکی و … را می‌کنند که معمولا شرکت‌های نوپا در تامین این وثایق با مشکل مواجه می‌شوند و عدم دسترسی به منابع مالی، احتمال شکست کسب‌وکار را بالاتر می برد.

دارایی نامشهود چیست؟

دارایی نامشهود یا Intangible Asset به دارایی هایی گفته می شود که ماهیت فیزیکی نداشته باشد. انواع متداول دارایی های نامشهود عبارتند از حق ثبت اختراع، نام تجاری، علامت تجاری، حق تالیف، سرقفلی، پروانه ثبت و… . کسب‌وکارها راه‌های مختلفی برای ارزش‌گذاری این دارایی‌ها دارند که می‌تواند چالش برانگیز باشد، زیرا دارایی های نامشهود هیچ شکل مشخصی ندارند و قابل لمس نیستند. این دارایی ها برخلاف دارایی های مشهود هستند که در بخش های آتی به بیان تفاوت این دو می پردازیم.

دارایی های نامشهود به ارزش آینده شرکت می افزاید و می تواند بسیار ارزشمندتر از دارایی های مشهود باشد. هر دوی این نوع دارایی ها در ابتدا در ترازنامه ثبت می شوند که این امر به سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و بانک ها کمک می کند تا ارزش شرکت را ارزیابی کنند.

درک دارایی های نامشهود

همانطور که در بالا ذکر شد، دارایی نامشهود دارایی است که شکل فیزیکی ندارد. این دارایی ها بلندمدت در نظر گرفته می شوند و معمولا ارزش آنها در طول زمان افزایش می یابد. یک دارایی نامشهود حتی اگر شکل فیزیکی نداشته باشد می تواند برای مالک بسیار ارزشمند و برای موفقیت بلندمدت آنها حیاتی باشد.
این دارایی ها را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

• نامحدود: این نوع دارایی نامشهود تا زمان فعالیت خود، نزد دارنده می ماند مانند نام تجاری.
• قطعی: این نوع دارایی نامشهود محدود به زمان مشخصی است. برای مثال قرارداد قانونی برای فعالیت یک شرکت بدون تمدید قرارداد، یک دارایی نامشهود قطعی محسوب می شود.

کسب و کارها می توانند دارایی های نامشهود ایجاد کنند یا به دست آورند که این دارایی ها در صورت ورشکستگی شرکتی که آنها را در اختیار دارد، می تواند ارزش خود را از دست بدهد.

بیایید به برخی از رایج ترین انواع دارایی های نامشهود نگاهی بیندازیم:
برندها
برند چیزی است که یک کسب و کار را از دیگری متمایز می کند و ممکن است به شکل یک لوگو، نماد یا نام تجاری باشد. کسب‌وکارها معمولاً از بازاریابی، تکنیک‌های طراحی و تبلیغات برای ارائه برندهای خود استفاده می‌کنند. این به مصرف کنندگان اجازه می دهد تا به راحتی یک شرکت خاص را شناسایی کنند. به عنوان مثال، اکثر مردم به راحتی می توانند شرکت اپل را فقط با دیدن لوگوی آن شناسایی کنند.

برندها مهم هستند زیرا به ارزش شرکت و وفادار ماندن مشتریان کمک می کنند. برخی از مصرف کنندگان ممکن است تصمیم بگیرند که تنها به علت وفاداری به برند، هزینه بیشتری بابت محصولات یک شرکت بپردازند حتی اگر قیمت آن بالاتر از یک محصول مشابه ارائه شده توسط یک رقیب باشد. ورزشکارانی را در نظر بگیرید که نایک را به آدیداس ترجیح می دهند و بالعکس.

سرقفلی
هنگامی که یک شرکت کسب و کار دیگری را خریداری می کند، هر مبلغی که از ارزش منصفانه خالص دارایی های هدف فراتر رود نشان دهنده سرقفلی آن است. اگر مبلغ بالاتر از ارزش دفتری هدف باشد، منجر به سرقفلی مثبت می شود و هر چیزی که کمتر از ارزش دفتری باشد، سرقفلی منفی است.

مالکیت معنوی
مالکیت معنوی نوعی دارایی نامشهود است که از نظر قانونی حمایت می شود. این بدان معناست که نمی‌تواند توسط کسب‌وکار یا فرد دیگری استفاده شود مگر اینکه مالک آن اجازه دهد. انواع مالکیت معنوی عبارت است از:
• حق چاپ
• دارایی های دیجیتال
• حق امتیاز
• ثبت اختراعات
• علائم تجاری
هر گونه استفاده غیرمجاز از مالکیت معنوی دیگران تخلف به حساب می آید.

نحوه ارزش گذاری دارایی های نامشهود

طبق گفته موسسه حسابداران رسمی آمریکا (AICPA) به طور کلی سه راه وجود دارد که مشاغل می توانند دارایی های نامشهود خود را ارزش گذاری کنند. آنها عبارتند از:

• رویکرد بازار: این ارزش گذاری بر اساس یک تحلیل نسبی بر ارزش مورد انتظار و ارزش گذاری دارایی های نامشهود مشابه تکیه دارد. به دلیل اینکه جزئیات کاملی در مورد دارایی های مشابه که توسط سایر شرکت ها نگهداری می شود وجود ندارد استفاده از این روش برای ارزش گذاری دارایی های نامشهود دشوار است.
• رویکرد درآمد: شرکت ها زمانی می توانند از این روش استفاده کنند که دارایی های نامشهود آنها دارای جریان نقدی باشد.
• رویکرد هزینه: در این روش لازم است تا هزینه لازم برای دستیابی مجدد به دارایی های نامشهود خود را برآورد کنید.

اولین موسسه مالی و اعتباری که ارزش‌گذاری دارایی نامشهود را به رسمیت شناخت

صندوق پژوهش و فناوری استان البرز با درک اهمیت این موضوع، به عنوان اولین موسسه مالی و اعتباری در ایران، الگوریتمی رسمی و قابل اعتنا برای ارزش‌گذاری دارایی نامشهود را در هیئت مدیره خود تصویب کرد و به پشتوانه این آیین نامه خدمات مالی و اعتباری به شرکت های دانش بنیان و فناور اعطا کرد.

اما این تازه شروع کار بود، صندوق البرز پس از کسب تجربه موفق در این زمینه، بسته ارزش‌گذاری دارایی نامشهود خود را با هدف حل این معضل مهم و جهت تعمیم به کل زیست‌بوم نوآوری به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری تقدیم کرد؛ معاونت علمی نیز پس از بررسی موارد فوق، کمیته‌ای جهت تدوین نظام ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود تشکیل داد و صندوق البرز به عنوان یک عضو حقوقی در این کمیته به ایفای نقش پرداخت و در نهایت با تایید کمیته مذکور نظام جدید ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود تصویب و ابلاغ گردید.

انواع دارایی های نامشهود در مقابل دارایی های مشهود

همانطور که در بالا ذکر شد، دارایی های مشهود برعکس دارایی های نامشهود هستند. آنها فرم فیزیکی دارند، به این معنی که می توان آنها را لمس و نگهداری کرد.
بر خلاف دارایی های نامشهود، تعیین ارزش دارایی های مشهود ممکن است آسان تر باشد. مالک ممکن است تصمیم بگیرد ارزیاب را استخدام کند که ارزش بازار منصفانه دارایی را تعیین کند یا ممکن است تصمیم بگیرد دارایی را به صورت نقدی بفروشد.

برخی از رایج ترین دارایی های مشهود عبارتند از:
• تجهیزات
• زمین
• وسايل نقليه
این نکته را به خاطر داشته باشید که اوراق بهادار مالی، مانند سهام و اوراق قرضه، حتی با اینکه قابلیت نگهداری ندارند، جزو دارایی های مشهود محسوب می شوند.

دارایی های مشهود به دو دسته جاری و ثابت تقسیم می شوند. دارایی های جاری آنهایی هستند که به راحتی قابل استفاده و تبدیل به پول نقد را دارند، مانند موجودی کالا. از سوی دیگر، دارایی های ثابت، دارایی های مشهودی هستند که طول عمر آنها یک سال یا بیشتر است مانند کارخانه، اموال، تجهیزات و… .

یکی دیگر از تفاوت های دارایی مشهود و نامشهود، بحث استهلاک آن ها است. استهلاک پذیر بودن از ویژگی های دارایی های مشهود است اما از آنجایی که نرخ مشخصی برای استهلاک دارایی های نامشهود وجود ندارد عمولا آن را استهلاک ناپذیر در نظر می گیرند.

ذکر دارایی های نامشهود در ترازنامه شرکت

اکثر دارایی های نامشهود به عنوان دارایی های بلندمدت در ترازنامه شرکت ها ظاهر می شوند و ارزش آن ها بر اساس قیمت خرید به همراه برنامه استهلاک آنها تعیین می شود. برخی از دارایی های نامشهود، مانند سرقفلی، در ترازنامه شرکت ها نشان داده نمی شوند زیرا ارزش آنها در طول زمان قابل پخش نیست.

به عبارتی تنها دارایی های نامشهودی که خریداری می شوند و دارای ارزش و طول عمر بالاست باید در ترازنامه ثبت شوند و آن هایی که توسط کسب و کار شما ایجاد می شود نیاز به ثبت در ترازنامه ندارد. برای درک این موضوع دارایی نامشهودی مانند لوگو شرکت را در نظر بگیرید. از آنجایی که لوگو توسط شرکت شما ایجاد شده و از جایی خریداری نشده احتیاج نیست که در ترازنامه ذکر شود.

انواع صنایع دارای دارایی های نامشهود

چندین صنعت دارای شرکت هایی با نسبت بالایی از دارایی های نامشهود هستند. این صنایع عبارتند از:

• فناوری: شرکت‌های فناوری، به‌ویژه در حوزه شرکت‌های رایانه‌ای، دارایی‌های نامشهود کلیدی مانند حق چاپ، ثبت اختراع، کارکنان مهم و تحقیق و توسعه دارند.
• رسانه و سرگرمی: شرکت های سرگرمی و رسانه دارای دارایی های نامشهود مانند حق نشر و … هستند.
• شرکت های محصولات و خدمات مصرفی: شرکت های محصولات و خدمات مصرفی دارای موارد نامشهود مانند حق ثبت اختراع برای فرمول ها و دستور العمل ها، همراه با شناسایی نام تجاری هستند.
• مراقبت های بهداشتی: صنعت مراقبت های بهداشتی تمایل به داشتن نسبت بالایی از دارایی های نامشهود، از جمله نام تجاری، کارکنان ارزشمند، تحقیق و توسعه داروها و روش های مراقبت دارد.
• خودرو: صنعت خودرو نیز به شدت به دارایی های نامشهود، عمدتاً فناوری های ثبت شده و نام های تجاری متکی است.

در این مقاله تلاش کردیم تا با انواع دارایی نامشهود و ارزش گذاری دارایی های نامشهود آشنا شویم. همانطور که بیان کردیم کسب و کارها می توانند دارایی های مشهود و نامشهود داشته باشند. دسته اول شامل دارایی هایی است که می توان آنها را به صورت فیزیکی اداره کرد در حالی که دسته دوم از دارایی هایی تشکیل شده است که شکل فیزیکی ندارند. حتی اگر دارایی های نامشهود قابل مشاهده و نگهداری نباشند، ارزش زیادی برای صاحبان خود فراهم می کنند از این رو ارزش گذاری دارایی های نامشهود امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است. به این ترتیب، کسب و کارها باید از آنها همانند دارایی های مشهود خود محافظت کنند.