نویسنده: محمد نثاری
مدیر بازرگانی شرکت تولیدی و بازگانی خلق آفاق
دکتری مدیریت تکنولوژی
در این قسمت با توجه به اهمیت ریسک در تأمین مالی زنجیره تأمین، مفهوم جریان ریسک را معرفی می‌کنیم که مکمل سه‌گانه سنتی جریان‌های زنجیره تأمین یعنی جریان‌های محصول، اطلاعات و مالی می باشد. در حالی که سه جریان اخیر معمولاً چه از نظر فیزیکی و چه از نظر دیجیتالی قابل اندازه‌گیری هستند، جریان ریسک‌ها به دلیل ماهیت انتزاعی و چالش‌برانگیز بودن اندازه‌گیری آنها، کمتر مورد بحث قرار می‌گیرد.
ریسک صرفاً به سه جریان فوق‌الذکر وابسته نیست، بلکه به شدت تحت تأثیر عوامل خارجی مانند سیاست، رویدادهای اجتماعی و بلایا و موارد دیگر نیز قرار می‌گیرد. بنابراین، در ارزیابی ریسک باید اطلاعات حاصل از سه جریان سنتی و تأثیرات مختلف خارجی را نیز در نظر بگیریم.
در حالی که ادبیات موجود هنوز به طور کامل ریسک‌ها را در تأمین مالی زنجیره تأمین مشخص نکرده است، توجه به مفهوم «جریان ریسک» ضروری می نماید. این کار اهمیت این مفهوم را برجسته می‌کند و هدف آن تأثیرگذاری بر پیشرفت‌های آینده در تأمین مالی زنجیره تأمین است. با اتخاذ سازوکارهای خاص زنجیره تأمین و تکامل سه جریان اصلی، ریسک‌ها بین طرفین «جریان» پیدا می‌کنند. مزایای تجسم و اندازه‌گیری جریان ریسک بسیار زیاد است:
- تجسم ریسک: این امر، تأمین مالی زنجیره تأمین را تسهیل و تقویت می‌کند. چالش اصلی در تأمین مالی نهادهای زنجیره تأمین، تعیین ریسک‌های مرتبط با این شرکت‌ها است. تجسم واضح جریان ریسک، کنترل ریسک را برای بانک‌ها افزایش می‌دهد و به آنها اجازه می‌دهد تا بخش بیشتری از سرمایه ذخیره شده خود را به تأمین مالی شرکت‌هایی با محدودیت‌های سرمایه اختصاص دهند.
- کاهش ریسک: تجسم جریان ریسک، کاهش ریسک را برای طرفین در تأمین مالی زنجیره تأمین ساده می‌کند. این وضوح، شرکت‌های زنجیره تأمین را قادر می‌سازد تا با شرکای مناسب به طور مؤثرتری همکاری کنند.
- کمی‌سازی ریسک: این امر به طرفین زنجیره تأمین در تعیین کمّی حق بیمه ریسک مربوطه برای ریسک‌پذیران در تأمین مالی زنجیره تأمین کمک می‌کند. در نتیجه، شرکت‌ها می‌توانند به طور یکپارچه‌تری در اجرای تأمین مالی زنجیره تأمین مشارکت کنند.
برای بهینه‌سازی سود یک شرکت یا سایر اهداف، ادغام یکپارچه جریان محصول، جریان اطلاعات، جریان مالی و جریان ریسک (همانطور که در شکل ذیل نشان داده شده است) برای یک کسب و کار مفید است.
جریان‌های محصول، اطلاعات، مالی و ریسک
جریان محصول
جریان محصول، که اغلب به عنوان جریان فیزیکی یا جریان مواد نیز شناخته می‌شود، حرکت فیزیکی کالاها و خدمات است. محدود کردن جریان محصول فقط به کالاهای ملموس یا جریان مواد ممکن است این واقعیت را منعکس نکند که خدمات ناملموس می‌توانند بخشی از زنجیره‌های تأمین باشند. محصولات (یعنی کالاها و خدمات) معمولاً از شرکت‌های بالادستی به شرکت‌های پایین‌دستی جریان می‌یابند، اگرچه لجستیک معکوس نیز در دهه‌های اخیر به دلیل بازگشت محصول و بازسازی محبوب شده است. به عنوان مثال، در زنجیره‌های تأمین طولانی بوئینگ، تأمین‌کنندگان قطعات از تأمین‌کنندگان مواد تهیه می‌کنند و سپس قطعات را تولید و به بوئینگ تحویل می‌دهند، که سپس آنها را به محصولات نهایی مونتاژ می‌کند تا به مشتریان نهایی، مانند شرکت‌های هواپیمایی، ارسال شوند. اگر قطعات همیشه مطابق با استانداردهای کیفیت نباشند، که می‌تواند در بوئینگ ۷۸۷ چنین باشد، قطعات برای بازسازی بازگردانده می‌شوند یا بوئینگ باید به دنبال تأمین‌کنندگان جایگزین باشد. محصولات نهایی همچنین می‌توانند به دلیل مشکلات کیفی، مانند نقص‌های مهلک سیستم نرم‌افزاری در بوئینگ ۷۳۷ مکس، فراخوان یا مرجوع شوند.
جریان اطلاعات
جریان اطلاعات شامل تبادل دو طرفه داده‌های مربوط به محصولات، تقاضا، قیمت، هزینه، اسناد مالی و سایر جزئیات مربوطه است. شفافیت و به اشتراک گذاری این اطلاعات در تقویت روابط و اعتماد بین شرکت‌های زنجیره تأمین نقش اساسی داشته است.
” یک جریان اطلاعات قابل اعتماد نه تنها امکان مشاهده جریان محصول را فراهم می‌کند، بلکه شرکت‌ها را قادر می‌سازد تا سلامت جریان‌های مالی و ریسک را ارزیابی کنند.“
یک جریان اطلاعات قابل اعتماد، کاری بیش از روشن کردن جریان محصول انجام می‌دهد. همچنین به شرکت‌ها در ارزیابی وضعیت جریان‌های مالی و ریسک کمک می‌کند، حوزه‌ای که در عصر تجزیه و تحلیل داده‌ها توجه بیشتری را به خود جلب می‌کند. به عنوان مثال، اطلاعات مربوط به هزینه‌ها و تقاضا برای برنامه‌ریزی تولید بسیار ارزشمند است. علاوه بر این، موسسات مالی هنگام تصویب وام‌ها و اوراق قرضه به اسناد مالی نیاز دارند. در طول سال‌ها، پیشرفت در فناوری‌هایی مانند نرم‌افزار زنجیره تأمین، محاسبات ابری، اینترنت و موج اخیر فناوری بلاکچین، به طور مداوم جریان اطلاعات را افزایش داده است. به عنوان مثال، پذیرش فناوری بلاکچین، شفافیت و تغییرناپذیری داده‌ها را تقویت می‌کند.
جریان مالی
جریان مالی که اغلب جریان نقدی یا جریان سرمایه نامیده می‌شود، نشان‌دهنده حرکت پول نقد و سرمایه در گردش است. به طور سنتی، در غیاب پشتوانه مالی از سوی بانک‌ها یا سایر نهادهای زنجیره تأمین، جریان مالی از خریداران به تأمین‌کنندگان، در خلاف جهت جریان محصول، حرکت می‌کرد. به عنوان مثال، در یک سناریوی زنجیره تامین مرسوم، پول نقد یا هنگام ثبت سفارش یا هنگام تحویل محصول از خریدار به فروشنده حرکت می‌کرد.
با این حال، با در نظر گرفتن تأمین مالی، پویایی جریان مالی پیچیده‌تر می‌شود. در زمینه تأمین مالی زنجیره تأمین، ممکن است فروشنده نیاز به وام گرفتن پول از بانک‌ها برای تولید داشته باشد، یا خریدار ممکن است از موجودی محصول خود برای تأمین مالی استفاده کند و اطمینان حاصل کند که می‌تواند به فروشنده پرداخت کند و جریان نقدی پایداری را حفظ کند.
از دیدگاه دانشگاهی، ادبیات زنجیره تأمین علیرغم ادعاهای دیرینه مبنی بر اینکه امور مالی یکی از سه جریان اساسی هر زنجیره تأمین (در کنار محصول و اطلاعات) است، اغلب جنبه مالی را در بررسی‌های عملیاتی کنار گذاشته است. این غفلت تا حدودی به پیچیدگی‌های تجزیه و تحلیل همزمان این سه جریان نسبت داده می‌شود. از نظر تئوری، گنجاندن ملاحظات مالی در ارزیابی‌های تولید، موجودی و اطلاعات، به ویژه هنگام پیمایش عدم قطعیت‌های بی‌شماری مانند نوسانات بازار، قابلیت اطمینان تولید و ریسک‌های مالی، وظیفه‌ای بسیار دشوار است. از دیدگاه تجربی، ترسیم تصویری جامع از چگونگی تعامل این سه جریان در شرکت‌ها و مؤسسات مالی مختلف، چالش‌های خاص خود را به همراه دارد. با این وجود، پس از بحران مالی 2007-2009، اهمیت جریان مالی در مدیریت زنجیره تأمین افزایش یافته است و این امر، نمایش دقیق آن را در تکامل تأمین مالی زنجیره تأمین ضروری ساخته است.
جریان ریسک
ریسک‌ها به طور گسترده در مدیریت زنجیره تأمین مورد بحث قرار گرفته‌اند، زیرا عدم قطعیت‌های مربوط به عرضه، تقاضا، قیمت، هزینه و زمان تحویل معمولاً از ویژگی‌های ذاتی مدیریت زنجیره تأمین محسوب می‌شوند. با این حال، اکثر اندازه‌گیری‌های ریسک به صورت جداگانه انجام شده و در قالب جریان ریسک ارائه نشده‌اند. جریان ریسک نه تنها ریسک‌های هر شرکت را به صورت کمی تعیین می‌کند، بلکه نحوه انتقال ریسک‌ها از یک شرکت زنجیره تأمین به شرکت دیگر را نیز نشان می‌دهد. توصیف صحیح جریان ریسک مستلزم اندازه‌گیری ریسک هر شرکت زنجیره تأمین درگیر و درک چگونگی انتقال ریسک‌ها از یک شرکت به شرکت دیگر، تحت تأثیر عوامل مختلف است.
ریسک‌های سنتی مدیریت زنجیره تأمین، به استثنای در نظر گرفتن جریان مالی، شامل عوامل اصلی زیر می‌شوند:
ریسک‌های بازار
- ریسک‌های تقاضا مرتبط با عدم قطعیت‌های رفتارهای مصرف‌کننده.
- ریسک‌های قیمت و هزینه که به شدت تحت تأثیر بازارهای مربوطه هستند.
ریسک‌های عملیاتی
- ریسک‌های تأمین مرتبط با اختلالات ناشی از سوء مدیریت داخلی.
- ریسک‌های زیست‌محیطی مانند کووید-۱۹ و زلزله.
- ریسک‌های ذاتی در برنامه‌ریزی، تولید و سایر فرآیندها.
این عوامل ریسک اغلب در ادبیات زمانی ظاهر می‌شوند که دامنه فقط به جریان‌های فیزیکی و اطلاعاتی محدود می‌شود. تغییر تمرکز به جریان مالی، ناگزیر توجه به ریسک‌های اضافی زیر را به خود جلب می‌کند:
- ریسک‌های اعتباری، شامل ریسک‌های مربوط به رتبه‌بندی اعتباری همه شرکت‌ها.
- ریسک‌های نقدینگی، شامل ریسک‌های نکول و ورشکستگی.
- ریسک‌های بازار مانند ریسک نرخ بهره، ریسک‌های ارز خارجی و موارد دیگر.
- ریسک‌های قانونی و نظارتی مانند تغییرات قابل توجه سیاست‌های دولتی و اصلاحات مالیاتی.
- سایر ریسک‌های متنوع تجاری.
باید توجه داشت که سه جریان دیگر، به ویژه جریان مالی، با جریان ریسک در هم تنیده شده‌اند. در واقع، موفقیت تأمین مالی زنجیره تأمین تا حدودی به دلیل پتانسیل انتقال ریسک از یک شرکت به شرکت دیگر است که بر سلامت مالی شرکت‌ها تأثیر می‌گذارد و هماهنگی بین نهادهای زنجیره تأمین و مؤسسات مالی را تسهیل می‌کند.
” موفقیت تأمین مالی زنجیره تأمین تا حدودی به پتانسیل انتقال ریسک از یک شرکت به شرکت دیگر نسبت داده می‌شود. “
جریان‌های دیگری نیز در مقالات علمی ذکر شده‌اند. به عنوان مثال، برخی از محققان در بررسی مدیریت زنجیره تأمین، جریان ارزش را پیشنهاد می‌کنند. زنجیره ارزش به طور گسترده به عنوان «مجموعه‌ای از فعالیت‌هایی که یک شرکت فعال در یک صنعت خاص برای ارائه یک محصول ارزشمند (یعنی کالا و/یا خدمات) به بازار انجام می‌دهد» تعریف می‌شود (ویکی‌پدیا، ۲۰۲۰). اگر جریان ارزش یک صنعت را تجزیه و تحلیل کنیم، بر ارزش افزوده در هر مرحله از زنجیره تأمین تأکید دارد. اگرچه مفهوم جریان ارزش را می‌توان برای زنجیره‌های تأمین به کار برد، اما بیشتر بر ارزش افزوده در تحویل محصولات به مصرف‌کنندگان نهایی تمرکز دارد تا بر تعامل و هماهنگی چهار جریان اصلی زنجیره تأمین. برخی از محققان همچنین جریان‌های داده‌ها، تقاضا، پیش‌بینی‌ها و غیره را معرفی می‌کنند، اما بسیاری از این جریان‌ها را می‌توان در چهار جریان اساسی گنجاند: محصول، اطلاعات، مالی و ریسک.
